Hard knallen om boze geesten weg te jagen

REGIO - Niemand weet precies wanneer en waar vuurwerk uitgevonden is. Waarschijnlijk bij toeval, doordat iemand per ongeluk salpeter morste tijdens het koken. Salpeter is een chemische stof die vroeger wel eens gebruikt werd als vervanger van zout. Dat poeder viel in het houtvuur en begon tot ieders schrik enorm te knetteren. In ieder geval gebruikte men in China al 2000 jaar geleden vuurwerk. Voor feesten, maar ook omdat men dacht dat die knallen de boze geesten weg zouden jagen.

Bij ons is vuurwerk nog niet zo lang bekend, pas vanaf de Middeleeuwen. In die tijd werd het vooral bij oorlogen gebruikt: bommen vol kruit waarmee kasteelmuren kapotgeschoten werden en vuurpijlen die de vijand doodsbang moesten maken. Vuurwerkmaker was toen een belangrijk en geheimzinnig beroep. Er werd maar wat aangerommeld en er zijn dan ook heel wat vuurwerkmakers zelf met kruit en al de lucht in gevlogen. Zo’n 200 jaar geleden werd scheikunde een echte wetenschap en toen ging het met sprongen vooruit. Tegenwoordig kun je vuurwerk in alle soorten en maten kopen en hoef je geen expert meer te zijn om het veilig af te steken.

Kwade geesten
Er is niet veel bekend over strijkers, rotjes, kanonslagen en dergelijke in de vorige eeuwen. In de achttiende eeuw werd de jaarwisseling wel gevierd, maar de gebruiken waren heel anders dan nu. In elk geval werd er veel lawaai gemaakt. Dat was nodig om de kwade geesten weg te jagen die tussen Kerstmis en nieuwjaar volop in de lucht zweefden, volgens de Germaanse traditie tenminste. Hoe harder het lawaai, hoe beter. Daarom werd er veel met vuurwapens in de lucht geschoten.

In de loop van de negentiende eeuw verdween het gebruik van buskruit op oudejaarsavond grotendeels om in de twintigste eeuw volop terug te komen, vooral na 1945. Voor die tijd was men natuurlijk ook wel in de weer met vuurwerk, al was het alleen maar omdat mensen altijd met vuur willen spelen. Een van de beste voorbeelden van zo’n gevaarlijk oudejaarsavondgebruik was het zogenaamde melkbusgrapje. Boeren namen een melkbus en boorden er aan de onderkant een gaatje in. Ze vulden de bus met water en carbid en hielden een vlammetje bij het gat. Met een knal werd de deksel van de melkbus gelanceerd.

Tweede Wereldoorlog
Tijdens de Tweede Wereldoorlog hoorde men knallen genoeg en piekerden de meeste mensen er niet over het nieuwe jaar met vuurwerk te begroeten. Ook in de eerste jaren na de oorlog werd er op 31 december maar weinig gebruik gemaakt van knaleffecten. Pas rond 1965 kwamen rotjes, zevenklappers, vuurpijlen en gillende keukenmeiden in trek. Na een halfuurtje was alles bekeken en ging men weer het huis in om de laatste oliebollen en appelflappen op te peuzelen. De Chinezen in Nederland deden het nóg sneller. De uitvinders van het vuurwerk bouwden vroeg op oudejaarsavond grote stellages op waar ze siervuurwerk op aanbrachten. Om twaalf uur staken ze dit aan en binnen tien minuten was alles voorbij.