Jeroen (links) en Cees Vos voor kazemat Grave Noord: “We kunnen alle hulp nu goed gebruiken.”
Jeroen (links) en Cees Vos voor kazemat Grave Noord: “We kunnen alle hulp nu goed gebruiken.” Jaap Schouten

Graafse kazematten: ‘Precies zoals het toen was, dat is uniek’

Grave 1.979 keer gelezen

GRAVE - Zondag 17 september 1944 begint in Grave zonnig en rustig. En devoot, want het is volle bak in de Sint Elisabethkerk. Rond elf uur horen de kerkgangers een aanzwellend gegrom van vliegtuigmotoren. Een armada trekt over. Het is D-Day voor Grave en Brug 11 over de Maas in het bijzonder. Het gevecht om de brug is van cruciale betekenis voor Operatie Market Garden, die de Tweede Wereldoorlog moet bekorten. De gebeurtenissen van die dag worden op en rond 17 september herdacht met tal van activiteiten.

Door Jaap Schouten

Grave, de kazematten en de brug: ze horen onlosmakelijk bij elkaar. Het tafereel vanaf de brug op de zuidelijke, Brabantse oever is na al die jaren nog steeds hetzelfde. Twee betonnen puisten in het landschap en het rustieke Gemaal van Sasse daar tussenin. Toch kennen steeds minder mensen die de brug oversteken het verhaal over de hevige strijd die hier in de Tweede Wereldoorlog is gestreden. De historie vervaagt, valt ook Jeroen Vos (48) en zijn vader Cees (78) van het Graafs Kazematten Museum op. “Vaak horen we bij rondleidingen mensen zeggen: ‘Goh, ik rijd hier iedere dag langs, maar ik heb nooit geweten wat zich hier heeft afgespeeld.’”

Verwoesting
Jeroen en Cees zijn al jaren de hoekstenen van de tanende vrijwilligersclub, die de kazematten (het Nederlandse woord voor het Duitse ‘bunker’) toegankelijk wil houden voor het publiek. Dat valt niet mee, aldus het tweetal. Corona heeft een spoor van verwoesting getrokken door het vrijwilligersbestand. “We kunnen alle hulp juist nu goed gebruiken”, aldus Jeroen. “De kazematten zijn nu alleen nog op verzoek te bezichtigen als er een suppoost beschikbaar is. Dat zou ik graag anders zien.” Dan maar de lucht in met die lelijke, betonnen kolossen, zoals sommige inwoners van Grave opperen? Absoluut geen optie, zegt Cees: “Dat kan helemaal niet, het zijn Rijksmonumenten met grote cultuur-historische waarde. Dit landschap, de brug, de kazematten en het gemaal: er is al die jaren niets veranderd. Het is precies zoals het toen was, dat is uniek.”

17 september 1944, even na 11.00 uur: Jachtbommenwerpers schakelen de totaal verraste Duitse verdediging, met ingegraven stellingen rondom de Graafse brug,  grotendeels uit. Ook kazemat Grave Noord (in het weiland naast de brug) wordt uitgeschakeld. Even daarna worden Amerikaanse parachutisten van de 82e Airborne divisie gedropt boven Velp en Nederasselt. Eén van hen, luitenant John S. Thompson, springt later dan de hoofdmacht en komt samen met 15 anderen op 600 meter ten zuidwesten van de brug terecht, ongeveer waar nu de tennisvelden van Thos liggen. Communicatie is onmogelijk omdat de radio in een sloot belandt. Peletonscommandant Thompson besluit op eigen houtje op te trekken naar de brug en wordt onderweg van meerdere kanten beschoten: vanuit Grave, de weg naar de brug en een toren bij de brug.  Zijn mannen zoeken zo goed en kwaad als het gaat beschutting in beken, heggen en struikgewassen. De parachutisten omsingelen met een snelle actie het Gemaal van Sasse. De Duitsers daar vluchten of worden uitgeschakeld. Alleen kazemat Grave Zuid ligt nog tussen de Amerikaanse para’s en de brug.      

Mooie collectie
Na de oorlog raakten de kazematten van Grave in de vergetelheid. De Graafse jeugd speelde erin en een zwerver vond er korte tijd onderdak, weet Cees Vos. “De zaak verloederde. Uiteindelijk werden de gaten dicht gemetseld en waren de kazematten ontoegankelijk. Zo’n tien jaar geleden besloot een groep betrokken Gravenaren, waaronder mijn broer en Jeroens oom Evert Vos, een museum te maken van de kazematten en werd het Graafs Kazematten Museum opgericht. Helaas zijn alle spullen die door de Duitsers waren achtergelaten, verdwenen. Gelukkig hebben we afgelopen jaren door schenkingen en speurwerk een mooie collectie kunnen opbouwen. Er wordt nog steeds materiaal gevonden of aangeboden. We moeten selectief zijn omdat er maar weinig ruimte is in de kazematten.”
De kazematten, gebouwd in 1936 en met muren van gewapend beton van één tot anderhalve meter dik, zijn zoveel mogelijk in oude staat teruggebracht en ingericht als museum. “Zelfs de oorspronkelijke beschildering van kazemat-Grave Zuid is weer aangebracht”, vertelt Jeroen. “Het zijn camouflagekleuren, die de opening voor de vuurmond moeten verhullen. De inslagen op de betonnen muur dateren van het begin van de oorlog, toen de Duitsers de kazemat vanaf de andere oever onder vuur namen. De brug was toen -10 mei 1940- net voor hun neus opgeblazen. We hebben regelmatig contact gehad met Amerikaanse parachutisten die betrokken waren bij de aanval. Van één van hen, George Roth, hangt hier het uniform. Nee, John S. Thompson is hier nooit meer terug geweest. Zijn zoon wel, die heb ik enkele jaren geleden gesproken tijdens de herdenking. Met de Duitse bezetters hebben we nooit meer contact gehad. Er zijn bij de aanval zeker negentien Duitsers gesneuveld, die een dag na de bevrijding, op 18 september zijn begraven in een veld tegenover de Bons-kazerne. Later zijn ze herbegraven in Ysselsteyn bij Venray, op de grote Duitse begraafplaats.”

17 september 1944, namiddag: De Duitsers op kazemat Grave Zuid, dicht bij de oprit van de brug, bijten nog van zich af en nemen de Amerikaanse parachutisten zwaar onder vuur. Die zoeken dekking achter het Gemaal van Sasse. Twee welgemikte schoten met een raketwerper (‘bazooka’) raken het kanon bovenop de kazemat en dan vinden de Duitsers het welletjes. Zij die nog kunnen rennen voor hun leven door de velden (nu industrieterrein) naar Grave. Omstreeks vijf uur die middag is de Graafse brug in geallieerde handen. Thompson en zijn mannen hebben de klus geklaard zonder slachtoffers aan eigen zijde. Het aantal dode en gewonde Duitsers is niet  precies  bekend. Een melding gaat naar het hoofdkwartier: “Bridge eleven is ours!”. Niet lang daarna zal een onafzienbare stroom van geallieerde troepen en materieel brug 11 oversteken noordwaarts .De andere tien bruggen liggen op het traject Mook-Nijmegen en worden ook allemaal veroverd. De laatste brug, die in Arnhem, bleek er echter één te ver, waardoor operatie Market Garden feitelijk mislukte. Na de bestorming van de kazematten in Grave trekken de Amerikanen later die avond het stadje binnen. De Duitsers zijn dan al gevlucht, Grave is bevrijd. De Graafse brug werd in 2004 omgedoopt tot John S. Thompsonbrug. Thompson zelf was toen al overleden.

Spektakelstukken
De herdenking van de bevrijding van Grave is uitgegroeid tot een jaarlijks ritueel. Afgezien van de afgelopen twee coronajaren wordt de herdenking ieder jaar groots aangepakt om de bevrijders te eren. Naast de officiële plechtigheid op 17 september, de kranslegging bij het Airborne Herdenkingsmonument bij de brug met genodigden uit binnen-en buitenland, krijgt ook het publiek heel wat spektakelstukken voorgeschoteld. Er waren zogeheten Mock Battle’s, schijngevechten waarbij acteurs (re-enactors) in originele legeruniformen en met authentieke wapens een levensechte bestorming uitvoerden op het Gemaal van Sasse en de kazematten. Er was een speciale wandelmars (Airborne Walking Event), kampementen met Duitse en geallieerde ‘soldaten’ en authentiek legermaterieel, er sprongen parachutisten en het voorlopige hoogtepunt is het spektakelstuk ‘CP Cider White’ (naar de voormalige commandopost in het oude stadhuis) in 2019 waarbij de bevrijding van Grave werd nagespeeld in de binnenstad.

Ambassadeur
“De jaarlijkse herdenking is eigenlijk voortgekomen uit het Graafs Kazematten Museum, dat weer zijn oorsprong vindt in de Militaire Traditiekamer Grave ”, legt Jeroen uit. Het evenement trekt ieder jaar veel bezoekers, terwijl ook de officiële instanties graag op die dag naar Grave komen. Jeroen: “Ik weet dat de Amerikaanse ambassadeur graag aanwezig is en onze inspanningen zeer waardeert.” Met de aanstaande herdenking op 17 september wordt de draad weer opgepakt. Er wordt opnieuw een kampement -het WO2 Camp Cider White CP- ingericht achter het Gemaal van Sasse door re-enactmentvereniging MARS. Die zaterdagmiddag begint om 14 uur het Bevrijdingsconcert van de Vrijwillige Drumfanfare Koninklijke luchtmacht. Voorafgaand aan de officiële plechtigheid bij het Airborn Herdenkingsmonument bij de brug, met veel genodigden, is er een zogeheten fly-by met twee historische Harvard-vliegtuigen. Het tafereel van de herdenking blijft steevast onveranderd: twee kazematten, het gemaal van Sasse en de brug.

De kazemat Grave Zuid met camouflagekleuren, die de vuurmonden moesten verhullen.
Het interieur van de kazemat Grave Zuid is ingericht als museum.
Stuur jouw foto
Mail de redactie
Meld een correctie

Uit de krant